AZ TAMAH ÇOK ZARAR GETİRİR

16. ve 17. Yüzyıllarda Avrupa'nın kaderi iki hanedanın elindeydi; Habsburglar ve

Osmanlılar. Habsburgların başkenti Viyana aynı zamanda Avrupa'da Osmanlı

askerinin görülebildiği son nokta idi. Viyana'nın Osmanlılar tarafından

fethedilmesi sadece en önemli rakip hanedanının tasfiyesini getirmekle

kalmayacak Orta Avrupa'dan Batı Avrupa'ya doğru Türklere yeni bir yayılma

alanı da açılacaktı. Ve böyle bir durumda hiç kuşkusuz Avrupa'nın tarihi çok

farklı şekillenecekti.

Viyana'nın fethine ilk kalkışan Kanuni Sultan Süleyman oldu. 1529'da 75 bin

kişilik o zamana göre büyük bir orduyla Viyana önlerine gelerek kenti

kuşatmıştı. Ama Mayıs'ta İstanbul'dan yola çıkan ordu görülmemiş yağmurların

etkisiyle çok ağır ilerleyebilmişti. Bu arada kuşatmada etkili olacak büyük

toplarını geride bırakmak zorunda kalmış ve ancak Eylül sonlarında Viyana

önlerine gelebilmişti. Üç hafta kadar kenti kuşatan Sultan Süleyman, Avusturya

İmparatoru Ferdinand'ın kenti terk etmiş olduğu gerekçesiyle -aslında artık kış

bastırdığı için- kuşatmayı kaldırmış ve geri çekilmişti. Kenti alamamış duruma

düşmektense kendi kararıyla vazgeçmiş olmayı tercih etmişti.

Ama Viyana'nın fethi Osmanlıların zihninden çıkıp gitmedi. Nitekim 150 yıl

sonra Temmuz 1683'de Osmanlı ordusu bir kez daha Viyana önlerinde göründü.

Bu kez Sadrazam Kara Mustafa Paşa komutasındaki 200 bin kişilik dev bir

ordunun elinden Viyana'nın kurtulması bir mucize olurdu! Ama tarihte

kazananlar açısından "mucize" kaybedenler açısından ise "fiyasko" olarak

nitelendirilecek olaylara da yer var.

Nitekim "Cihan Padişahı"nın Sadrazamının olağanüstü kibri, şehrin yağma

edilmeden eline geçmesi için gösterdiği açgözlülüğü ve 11 yıl önce 1672'de

Dinyester Nehri kıyılarında yenilgiye uğrattığı Polonya Kralı Jan Sobieski'yi

küçümsemesi hem Viyana'yı kurtaracak, hem de bu ihtiraslı sadrazamın

kellesine mal olacaktı.

17. Yüzyılda Osmanlı maliyesinde ve ordusunda çeşitli reformlar yaparak

imparatorluğu güçlendiren Köprülü Mehmet Paşa'nın evlatlığı olarak yetişen

Kara Mustafa Paşa, Köprülü'nün oğlu Fazıl Ahmet Paşa'dan sonra sadrazam

oluncaya kadar bazı önemli askeri başarılara imza atmıştı. Özellikle 1672'deki

Kameniçe seferi askeri kariyerinde bir dönüm noktası oldu.

Fazıl Ahmet Paşa'nın sadrazamlığı sırasında Kaptan-ı Deryalığa getirilen ve

Sadaret Kaymakamlığı da yapan Kara Mustafa Paşa, Köprülü ailesinin bir

mensubu gibiydi. Bu ailenin hizmetlerinden memnun olan IV. Mehmet

tarafından 1676'da sadrazamlığa getirildikten sonra 1678 ve 1680'de Ruslara

karşı savaşlarda başarılı olan Kara Mustafa Paşa en sonunda Kanuni Sultan

Süleyman'ın başaramadığını başarmak azmiyle Viyana üzerine sefer için

hazırlıklara başladı.

Nisan 1683'de Avusturya'ya açılan savaşta ordu yola çıktığında Sultan IV.

Mehmet Belgrat'a kadar ordunun başında geldi. Ancak daha ileri gitmeyi uygun

görmeyerek ordunun komutasını sadrazama bıraktı ve Edirne Sarayına ve av

partilerine geri döndü. Bu gibi büyük önemi olan askeri seferler sırasında

padişahlar ordunun komutasını verdikleri vezirlerine İslam Peygamberi

Muhammed'in bayrağı olduğu kabul edilen Sancak-ı Şerif'i de teslim ederler,

böylece sefere yüklenilen anlam farklı bir dinsel boyut da kazanırdı. IV. Mehmet

de böyle yaptı. Daha önce Mühr-ü hümayununu ve Kabe'nin anahtarlarını

emanet ettiği sadrazamına Belgrat'ta peygamberin sancağını da teslim ederek

Viyana'ya doğru uğurladı.

Hızla Viyana'ya doğru yürüyüşe geçen Osmanlı ordusu önüne çıkan her şeyi

yakıp, yıkıp, yağmalayarak Viyana surlarının önüne geldiğinde Temmuz ayının

ortası olmuştu. Yani bu kez birinci kuşatmada olduğu gibi bir gecikme ve savaş

mevsiminin sonu gelmiş değildi. Dönemin gözlemcilerinin aktardığına göre

Viyana'nın karşısına kurulan ordugah neredeyse Viyana kentinden daha büyük

ve daha gösterişliydi.

Viyana'yı ele geçireceğinden hiç kuşkusu olmayan Kara Mustafa Paşa rivayete

göre 1500 cariyenin bulunduğu haremini bile yanında getirmişti. En büyük

kaygısı da Habsburgların bu zengin başkentini yağmaya uğramadan ele

geçirmekti. Osmanlı ordusunun geleneklerine göre zorla fethedilen bir kent bir

süre için onu ele geçiren askerin yağmasına bırakıldığından buna meydan

vermemek için kentin teslim olmasını sağlamak gerekliydi. Sadrazam da bunun

için elinden geleni yapmaya kararlıydı.

Askerin yağma hırsının ve hevesinin azalması için yol boyunca ele geçirilen

kasaba ve köylerin yerle bir edilmesine varan bir yağmaya göz yummuş, böylece

Viyana'nın fazla hasar görmeden kendi ganimeti olabilmesi için önlem almıştı.

Hatta kentin zarar görmesini istemediği için Osmanlı ordusunun en büyük

toplarını yanında getirmemeyi bile düşünmüş, daha küçük çaplı toplarla

yetinmişti.

Osmanlı ordusunun Viyana'ya gelinceye kadar yol boyunca saçtığı dehşet ve

sergilediği güç karşısında Avusturya İmparatoru I. Leopold ve ailesi kenti terk

etmiş ve geride Starhemberg komutasında yaklaşık 20 bin kişilik bir savunma

kuvveti bırakarak Linz'e doğru çekilmişti. Bunu öğrenen Viyanalıların iyice

morali bozulurken kenti kuşatan Osmanlı ordusunun ise kendisine olan güveni

ve zafere olan inancı pekişmişti.

Kara Mustafa Paşa 14 Temmuzdan itibaren bir yandan kenti kuşatır ve bunun

için gerekli askeri önlemleri alırken, bir yandan da kentin kendiliğinden teslim

olmasını sağlayacak moral bozucu önlemlere ağırlık veriyor, hatta gösteriler

düzenliyordu. Viyana'yı savunanların savaşma gücünün kırılması için gereken

her şey yapılıyor, adeta bir tür "psikolojik savaş" yürütülüyordu.

Öncelikle ordunun neredeyse Viyana'dan daha büyük, düzenli ve gösterişli bir

kent gibi surların karşısına yerleşmesi dikkat çekiyordu. Sadrazamın çadırı

gerçekten de bir saray gibi inşa edilmiş, etrafını çeviren diğer paşaların çadırları

da konaklar gibi yayılmıştı. Hatta Sadaret çadırının çevresine çiçekler dikilerek

küçük bir park yapılması bile ihmal edilmemişti. Kuşatma için kurulan metris ve tabyalarda da bir tür pervasızlık sergileniyor,

birliklerin ve komutanların hareketlerinin de kalenin içindekileri önemsemeyen,

ciddiye almayan bir havada cereyan etmesine özen gösteriliyordu. Öyle ki,

Osmanlı ordusu istediği anda kenti ele geçirebilecekmiş, kenti savunanların

elinden bir şey gelemezmiş gibi davranıyordu. Birlikleri teftiş ederken Kara

Mustafa Paşa bile tüfek menziline girmekten çekinmiyor, maiyetiyle birlikte

adeta resmi geçit yapmaktan zevk alıyordu.

Örneğin Tuna nehri üzerindeki adada yer alan bir bahçeyi ziyarete gidiyor,

gidişte ırmağı atıyla geçerken birkaç saat sonraki dönüşü için hemen adayla kara

arasına bir köprü inşa ediliveriyordu. Kuşatma bölgesinin çeşitli noktalarına

sevk edilen birlikler Viyana surlarının dibinde mehteran bölüğünün çaldığı

askeri marşların eşliğinde ve gerçek bir resmi geçit yaparak yola çıkıyorlardı.

Bu arada ele geçirilen esirlere de hiçbir şekilde merhamet gösterilmiyor, böylece

estirilen terörün yaratacağı korkudan da yararlanılmaya çalışılıyordu. Kuşatma

boyunca infazların yapıldığı "Leylek Çadırı" sürekli faaliyetteydi ve binlerce kelle

kesilmişti. Daha önceki savaşlardan esir düşmüş Avusturyalı bir hizmetkar

sahibini öldürünce o sırada orduda bulunan Avusturya uyruklu 150 hizmetkarın

hepsi kılıçtan geçirilmişti. Viyana yakınlarında kuşatılan ve teslim olan bir kasabadaki binlerce kişi de yine kılıçtan geçirilmekten kurtulamamıştı.

Bir yandan da Viyana surlarına çok şiddetli olmayan saldırılar sürüyordu.

Zaman zaman yapılan hücumları Avusturya askerleri püskürtmekte

zorlanmıyordu. Ama artık haftaları geride bırakan kuşatma kentin 50 bin kişi

civarında olduğu tahmin edilen nüfusunun yaşamını doğal olarak zorlaştırmaya

başlamıştı. Ele geçirilen esirlerin verdiği bilgiler de Kara Mustafa Paşa'nın

kentin teslim olacağına ilişkin umutlarını güçlendiriyordu.

Bu arada kuşatmanın kaderini tayin edecek birkaç önemli olay meydana geldi;

birincisi, İstanbul'dan getirilen Avusturya elçisi serbest bırakılarak

İmparatorunun yanına gitmesine izin verildi. Böylece Osmanlı'nın baş edilmez

gücüne tanık olan elçinin aktaracağı bilgilerle kentin teslim edilmesinden başka

çare olmadığını imparator anlamış olacaktı. Oysa elçinin ordunun zaaflarına

ilişkin gözlemleri ve bilgileri de vardı ve bunların Osmanlıların aleyhine

kullanılacağı hiç de dikkate alınmıyordu.

İkincisi, daha kuşatma başlarken Budin Beylerbeyi Koca İbrahim Paşa

Viyana'nın arkasına düşen bazı önemli kalelerin fethedilmesinin doğru olacağını

söylemiş ve böylece Viyana'ya gelebilecek yardım kuvvetlerinin bu noktalarda

engellenebileceğini belirtmişti. Ancak Kara Mustafa Paşa bu öneriyi fazla ciddiye

almadı ve düşmanın gücünü abartmak olarak değerlendirdi. Oysa bu yapılmış

olsa, gerçekten de kuşatmanın sonlarına doğru gelen yardım ordusu

engellenebilir, bir ölçüde yıpratılabilir ve Viyana önlerindeki meydana savaşına o

kadar diri bir şekilde çıkamayabilirdi.

Üçüncüsü, Avusturya İmparatorunun Viyana'ya yardım çağrısının da Avrupa'da

pek karşılığı olmayacağı varsayılmıştı. Dolayısıyla uzayan kuşatmanın aynı

zamanda imparatora büyük bir askeri kuvvet toparlamak için de fırsat ve zaman

kazandırdığı dikkate alınmadan kentin ele geçirilmesini sağlayacak tayin edici

saldırılara girişmekten uzak duruldu. 14 Temmuzda başlayan kuşatma artık iki aya yaklaşıp da Eylülün ilk haftasına gelindiğinde Leopold'un ve Jan

Sobieski'nin büyük bir orduyla Viyana'ya yardıma gelmekte olduğu

öğrenilmesine rağmen Sadrazam bu duruma pek aldırmadı. Kendisini uyarmaya

çalışanları da korkaklıkla suçlayarak susturdu.

Böylece uzayan ve artık iki ayı bulan kuşatma Osmanlı ordusu içinde sıkıntılara

ve moral bozukluklarına yol açmaya başlamıştı. Yiyecek kıtlığı başlamış ve

fiyatlar çok yükselmiş, hayvanların beslenmesi için gereken otun bulunması için

artık iki günlük yola gidilir olmuştu. Viyana önlerine gelinceye kadar yapılan

yağmalardan elde edilen ganimetlerle İstanbul'a dönmek asker için önemli bir

kaygı haline geliyordu. Ya sıkı bir saldırıyla kent ele geçirilmeli, ya da İstanbul'a

dönüş için yola çıkılmalıydı ve bunlar artık ordu içinde açıkça konuşulmaya

başlanmıştı.

Öte yandan Hıristiyan dünyası da Avrupa'nın bu en büyük kentini kuşatan

İslam ordusuna karşı harekete geçecek ve Viyana'nın kurtarılması için büyük bir

ordunun toparlanmasını sağlayacaktı. Bu girişimlerden ve hazırlıklardan bilgisi

olan Viyana'daki savunma kuvveti tüm zorluklara göğüs geriyor ve teslim olmayı

düşünmüyordu. Nitekim Eylül'ün başında yaklaşık 100 bin kişilik büyük bir

ordu Viyana'nın yardımına gelmek üzere yola çıkmıştı.

Durumu haber alan Kara Mustafa Paşa hala düşmanını küçümsemeye devam

etti. Üstüne gelen kuvvet hiç de küçük olmamasına rağmen kuşatmada görev

alan askerlerin sayısını iyice azaltarak veya kuşatmayı tümden kaldırarak bu

orduyla meydan savaşına girmeyi düşünmedi. Bazı birlikleri kaydırarak ve

yeniden bir düzenleme yaparak Avusturya İmparatoru ve Polonya Kralı'nın 100

bin kişilik ordusunun karşısına 30 bin kişilik bir kuvvetle çıkmayı yeterli gördü.

Bu savaşı kazandığında Viyana'nın da eline olmuş bir meyve gibi düşeceğini

umuyordu. Ama hiç de öyle olmayacaktı.

12 Eylül 1683'de meydana gelen savaşta Osmanlı ordusu ağır bir yenilgiye

uğrarken bütün ağırlıklarını Viyana önlerinde bırakarak hızla Belgrat'a doğru

çekilmek zorunda kaldı. Avrupa topraklarında Osmanlılar ilk kez bu kadar ağır

bir bozguna uğruyordu. Viyana önlerindeki bu savaşı kazanan Avusturya ve

Polonya ordusu çekilmekte olan Osmanlı ordusunu takip etse sonuç daha da

vahim olabilirdi ama buna kalkışmadılar. Bunun üzerine Osmanlı ordusu az çok

toparlanarak Belgrat'a çekilmeyi başardı.

Uğradığı bozgun karşısına şaşkına dönen ve hem kendi sorumluluğunu

azaltmak, hem de öfkesini çıkartmak için maiyetindeki birçok komutanın

kellesini vurduran Kara Mustafa Paşa bu arada İstanbul'daki padişahın

gazabından da kurtulamayacağını herhalde biliyordu. Viyana'nın arkasındaki

kaleleri almadan kuşatmaya başlamaması konusunda kendisini uyaran Budin

Beylerbeyi Koca İbrahim Paşa'yı da Viyana önlerindeki meydan savaşında ilk

önce bozulan tarafa komuta ettiği ve kendisinden önce çekilmeye başladığı için

idam ettirmesi de bir işe yaramayacaktı.

25 Aralık 1683'de İstanbul'dan gelen Kapıcılar Kethüdası Ahmed Ağa ve

Çavuşbaşı Mehmed Ağa Belgrat'ta Sadrazamın huzuruna kabul edildiler. IV.

Mehmet'in bu görevlilerinin neden geldiğini herkes gibi Kara Mustafa Paşa da

biliyordu. Yine Osmanlı geleneklerine uygun bir şekilde son anma kadar Sadrazama saygıda hiçbir kusur etmediler. Padişahın emanet ettiği Mühr-ü

Hümayunu, Sancak-ı Şerifi ve Kabe'nin anahtarlarını teslim aldılar. Kara

Mustafa Paşa seccadesini serip namazını kıldı ve ardından boğularak idam

edildi. Kellesi kesilerek verilen görevin yerine getirildiğinin kanıtı olarak

Topkapı Sarayına gönderildi.

17. Yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu artık eski gücünde değildi. Batı

Avrupa karşısındaki üstünlüğünü kaybedeli epey olmuştu. Ama yine de

Viyana'nın belki bir süre için Osmanlıların eline geçmesini engelleyen şey Kara

Mustafa Paşa'nın olağanüstü kibiri ve açgözlülüğü olmuştu.

Boşuna dememişler; "Az tamah, çok zarar getirir!"