Doğu Anadolu’da Erzen ve
Bitlis’te 1085-1192 yılları arasında hüküm sürmüş olan bir Türk beyliği.
Kurucusu olan Dilmaçoğlu
Mehmed Bey, Malazgird Muhârebesinden sonra, diğer Türk beyleri gibi Anadolu’ya
akınlarda bulundu. 1085 senesinde Diyarbakır alındıktan sonra Bitlis ve Ahlat
da Selçuklu kuvvetleri tarafından fethedilmişti. Bitlis ve havâlisi Dilmaçoğlu
Mehmed Beyin idâresine bırakıldı ve kendisine timar olarak verildi. Bir süre
sonra bu bölgede beyliğini kuran Mehmed Beyin ölüm târihi bilinmemektedir.
Mehmed Beyin yerine
Toğan Arslan geçti. Toğan Arslan önce, Türkiye Selçuklu Sultânı Birinci Kılıç Arslan’a,
onun ölümünden sonra da Sökmenlilere bağlandı. Toğan Arslan, Meyyâfârıkîn
(Silvan)e bağlı yirmi beş köyü ele geçirince, İbrâhim Sökmen’in idâresinin
zayıflığından faydalanarak bağımsızlığını îlân etti. Fakat bu hâl uzun sürmedi.
Daha sonra Artuklulara bağlanan Toğan Arslan, İlgâzî ile birlikte, Haçlılara ve
Gürcülere karşı savaştı.
Toğan’ın Artuklulara
bağlanması, Sökmenli Beyi İbrâhim’i kızdırdı. Netîcede Dilmaçoğulları üzerine
1124 yılında sefere çıkarak Bitlis’i muhâsara altına aldı. Fakat başarı elde
edemedi.
Musul Atabegi İmâdeddîn
Zengî’nin ordusuna 10.000 dînâr haraç ödeyerek ülkesini tahrib olmaktan
kurtaran ve 1134 veya 1137 senesinde öldüğü rivâyet edilen Toğan Arslan’ın
yerine oğlu Hüsâmüddevle Kurtî geçti. O da babası gibi Artuklular ile birlikte
Gürcülere karşı yapılan seferlere katıldı. 1130 senesinde Dovin’i zaptetti. Bir
sene sonra Gürcü Kralı İvane, Anadolu’ya saldırdı ise de, Hüsâmüddevle
tarafından hezîmete uğratıldı. Hısn-ı Keyfâ Artukluları Beyi Rükneddîn Dâvûd’un
saldırısı üzerine, Kurtî, Mardin’e giderek yine Artuklulardan Timurtaş’ın
himâyesine girdi. 1143 senesinde ölünce yerine kardeşi Yâkut Arslan geçti.
Ancak Yâkut Arslan da kısa bir süre sonra öldü ve yerine kardeşi Fahreddîn
Devletşah idâreyi eline aldı.
1161 senesinde Gürcistan
üzerine yapılan seferlere katıldı. Bu seferden sonra Artuklularla
Dânişmendliler arasında çıkan savaşta, Devletşah, Artukluların yanında yer
aldı. Bir süre sonra Devletşah ile Mardin Artuklu Beyi Necmeddîn Alp arasında
anlaşmazlık çıktı. Devletşah, Artuklu hükümdârına karşı koyamayacağını
anlayınca, 1168 yılında Meyyâfârıkîn’e kadar giderek, itâatini bildirdi ve
çıkması muhtemel bir savaşın önüne geçti. Devletşah, 1192 senesinde öldü. Aynı
sene içinde, Ahlat Emîri Begtimur, Dilmaçoğullarının merkezi Bitlis’i ele
geçirdi.
Bundan sonra
Dilmaçoğulları Beyliği siyâsî ve askerî bir varlık gösterememesine rağmen Erzen
ve havâlisinde 1394’e kadar varlığını korudu. Bu târihte Akkoyunlular
tarafından tamâmen ortadan kaldırıldı.
Dilmaçoğulları Beyleri
|
Bey Oluş Târihi
|
Muhammed Bey
|
1085
|
Toğan Arslan (takriben)
|
1104
|
Hüsâmüddevle Kurtî
|
1137
|
Şemseddîn Yâkut Arslan
|
1143
|
Fahreddîn Devletşah
|
1145
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder