Bir ^Yırtıcı Kuş, özellikle de bir kartal tarafından dün-yaya getirilen mitolojik —»Köpek. Kâşgarlı Mahmud, Barak maddesi altında şunları yazar: "Fazlasıyla tüylü bir köpek. Türk inancına göre, kartal (?) yaşlandığında iki yumurta yumurtlar ve kuluçkaya yatar. Yumurtaların birinden av köpeklerinin en hızlısı ve en iyisi olan Barak, diğerinden ise yavrularının sonuncusu olan küçük bir kartal çıkar."
Metin oldukça şaşırtıcıdır. Babaç kuş büyük olasılıkla bir kartal, belki de başka bir yırtıcı kuştur. İkinci yumurtanın akıbeti konusunda bir yorumda bulunmak mümkün değil-dir. Barak adına ise sıkça rastlanmaktadır; örneğin Kıpçakça sözlüklerde. Hem Raşîd-ed Dîn Fadlallâh da Barak adına iki kez değinmektedir. İlkinde Barak bir Türk masalında yer almaktadır, diğerinde ise Oğuz Kağan'm Köpekler İmpara-torluğu'na yaptığı gezi bağlamında geçmektedir: Bu ülke-nin hükümdarına It-Barak denmektedir; Marvazi'ye göre, İt-Barak şeklindeki bu ad Kırgız tarihinde de geçmektedir. Ne var ki Barak söyleni konusunda hiçbir bilgiye sahip de-ğiliz. Muhtemelen o çok yaşlıydı ve Kâşgarlı Mahmud onu tahrif edilmiş biçimiyle aktarmıştır. Kısa bir süre önce bu konuyla ilgilenmiş olan R. Dankoff, anlatıda şamanlarla il-gili iki ayrı inancın var olduğunu ileri sürmektedir: bir kar-tal tarafından dünyaya getirilen şaman ve diğer hayvan şa-manları. Dankoff'a göre, sözlük yazan şamanist tasarımlan göz ardı etmiş ve yalnızca basit bir halk inancım muhafaza etmiştir. Ancak onun bu varsayımı özellikle modern olgu-larla yapılan karşılaştırmalara dayalıdır ve kanıtlanmış da değildir. Buna karşın Barak'm daha sonra kazandığı anlam-lar konusundaki onun şu varsayımları şüphe götürmese ge-rek: değişik mitolojik halklar, hatta Kırgızlarda ilk halk; ku-zey ülkelerde yaşamış olan köpek insanlar; nihayet İskender Efsanesi'ndeki Kynoskephalai.
Dankoff'a göre, birçok Türk halkından tanınmış şahsiyetler Moğollardan itibaren ve hatta şüphesiz daha önceki dö-nemlerden itibaren Barak adım kullanmıştır (özellikle 1300 dolaylarında Selçuklu Barak Baba). Hamil ton, Barak adının 989 yılında Uygur prensi Mo-lo'nun adında bile teşhis edi-lebileceğini öne sürmüştür. Bu cins adın varlığı bir türeyiş söylenine, belki de bir yırtıcı kuş ile bir dört ayaklı canlının birleşmesi sonucu dünyaya gelen bir kahramanın doğu-muna işaret etmektedir. Bu durumda, bahsi geçen ve genel-de bir yırtıcı kuş ile otçul bir hayvandan oluşan çiftler ko-nusundaki geleneksel tasarımlar yeniden incelenmelidir. Kesin olan, yumurtanın sahip olduğu sembolik anlamı daha sonraki tüm Türk tarihi boyunca muhafaza edeceğidir.
İslam inancında Barak, Hz. Muhammed'in göğe yükselirken üzerine bindiği hayvan olan Burak ile özdeş görülmektedir.
-»Boy Söylenleri.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder