Ağıt

Matem ezgisi, ölünün gömülmesi sırasında yapılan nu-tuk. Sıgıt sözcüğü ile benzer bir anlamı olduğu düşünülen ağıt (yagıt) sözcüğü, yine de eşanlamlı bir sözcük değildir. Gerçekte, yakınma ezgileri (sıgıt) ile ölünün gömülmesi sıra-sında yapılan nutukları (ağıt) birbirinden ayırmak gerekir. Ağıtlar, —»Cenaze Defni sırasmda söylenir ya da okunur ve şüphesiz ölüm yıldönümlerinde tekrarlamr. Bunlar kurum-laşmış olup, bugün Müslüman Türkler arasında hâlâ rast-lanmaktadır. Eskiden, en azından büyük şahsiyetler için söy-lenen ağıtlar birer sözlü gelenek olarak muhafaza edilir ve  çoğu kez de taş üstüne kaydedilirdi: Genelde, Yenisey Ir-mağı kıyısında bulunan yazıtların çoğunun bu tür metinler içerdiği görüşü ağır basmaktadır. En azından Talaş II bölge-sine ait yazıtta böyle bir metin mevcuttur; yazıtı kaleme alan kişi açık bir biçimde "Bu onun ağıtıdır." demektedir. Orhon Irmağı kıyısındaki uzun yazıtlar çok farklı bir kap-samda olup, ayrı bir amaca sahiptir. Aynı şekilde, Bilge Ka-ğan'a ait yazıtın günümüze kadar ulaşmış bir parçasının, bir ağıt fragmanı içerdiğini görmekteyiz. Bu kaynaklardan an-ladığımız kadarıyla, bu ritüel nutukların çok dar bir kap-samı vardır. Çoğu kez ben-anlatımı biçiminde yazılmış ol-duklarından, sanki bizzat ölü konuşuyormuş gibi bir izle-nim uyanmaktadır. Ölü, içinde teyit ve tasdik etmek ama-cıyla kullanılan bir "a!" sesinin yer aldığı tümcelerle, -bil-mediğimiz bir kimseden- kendisinin erkeklik erdemini, onu-runu ve servetini "ilân etmesini" ya da "duyurmasını" rica eder. Uyug Arhan yazıtmdaki şu söz, bir anlamda bu ritüele işaret etmektedir: "Duyuruyu sakin bir biçimde ve ayakta durarak yapın!" Kâşgarlı Mahmud aracılığıyla, daha yalan geçmiş döneme ait en az iki ağıt günümüze kadar ulaşmış-tır; bunlardan ilki, her biri onar mısradan oluşan on kıtadan ibaret olup, mersiye biçimindedir ve şüphesiz, ölmüş bir kahraman olan Alp Er Tonga için yazılmış bir ağıtın sonra-dan yapılmış yapay bir kopyasıdır; daha kısa olan diğeri ise, üç mısradan ibaret olup daha gerçekçi bir üslupla bilinme-yen bir başka kahramanı anlatmaktadır