Orta Anadolu’da 14.
asırda kurulan bir Türk beyliği. Anadolu Selçuklu devleti yıkıldıktan sonra,
onun idâresindeki yerler İlhanlıların eline geçti ve Anadolu’daki topraklar
İlhanlılar tarafından gönderilen genel vâliler tarafından idâre edilmeye
başlandı. Bu vâlilerin en kudretlisi ve sonuncusu Emir Çoban’ın oğlu Timurtaş
idi.
Timurtaş vâli olarak
gönderildiği zaman, babasının nüfûzuna güvenerek, müstakil devlet olma
sevdâsına düştü. Ancak babası Emir Çoban büyük bir kuvvetle üzerine gelince bu
sevdâdan vazgeçti ve affedildi.
Timurtaş kardeşi Dımışk
Hoca’nın katli ve babasının Ebû Sâid Bahadır Han ile arasının açılması yüzünden
Anadolu’da fazla kalamayarak, 1328’de Türk-Memluk Sultânı Melik Nâsır
Muhammed’e ilticâ etti. Oraya giderken kayınbirâderi Eretna’yı vekil olarak
bıraktı. Eretna da Ebû Sâid’ e bağlılığını bildirip, Timurtaş’ın yerine
gönderilen Büyük Şeyh Hasan’a itâat ederek mevkiini muhâfaza etti.
Ebû Sâid Bahadır Han’ın
1335’te evlâd bırakmadan ölmesi bâzı karışıklıklara yol açtı. Bu durumda
Eretna, Memluk Sultânına haber göndererek onun himâyesine girdi. Çobanîlerden
küçük Şeyh Hasan’ın üzerine gelen ordusunu Sivas, Erzincan arasında 1343’te
yenmesi Eretna’nın durumunu kuvvetlendirdi ve şöhretini arttırdı. Eretna’nın
hükmü altında; Sivas, Kayseri, Niğde, Tokat, Amasya, Erzincan, Doğu Karahisar,
Niksar, Canik, Develi, Karahisar şehir ve kasabaları bulunuyordu. Devletin merkezi
önceleri Sivas, sonraları ise Kayseri oldu.
Eretna; âlim,
hayırsever, ileri görüşlü, cesur bir zâttı. Dînine bağlı olup, ilim adamlarını
severdi. Âlimleri meclisine alır, onların karşılıklı konuşmalarını dinler ve
fikirlerinden faydalanırdı. Eretna’nın 1352’de Kayseri’de vefât etmesi,
Anadolu, Irak ve Suriye’de üzüntüyle karşılandı.
Eretna’nın yerine
emirlerin kararıyla küçük oğlu Gıyasüddîn MehmedBey hükümdar oldu. Ağabeyi
Câfer Bey isyan ettiyse de, yenilip Mısır’a kaçtı. MehmedBey çok genç olduğu için
devleti Vezir Ali Şah idâre ediyordu. Bir müddet sonra Vezir Ali Şah isyan etti
ise de, Memlûklardan yardım alan Mehmed Bey’e yenildi ve harpte öldü.
Mehmed Bey 1365’te
ölünce, yerine küçük yaştaki oğlu Alâeddîn Ali Bey geçti. Bunu fırsat bilen
Karamanoğlu Alâeddîn, Niğde ve Aksaray’ı işgâl etti. Sonra Kayseri’yi de alan
Karamanoğlu, Ali Beyi Sivas’a kaçırdı. Orada bir müddet hapiste kalıp sonra
kurtarılan Ali Bey, tekrar hükümdar oldu. On beş sene süren hükümdarlığı çok
silik geçen Ali Bey 1380 yılında tâundan öldü.
Ali Beyin ölümü üzerine,
yedi yaşındaki oğlu, İkinciMehmedBey hükümdâr îlân edildi. Şarkî Karahisar Beyi
Kılıç Arslan nâib oldu. Amasya emîri Hacı Şâdgeldi Paşa, idâreyi ele geçirmek
için Sivas üzerine yürüdü ise de, Kılıç Arslan’ın nâib olduğunu duyunca,
Amasya’ya çekildi. Kılıç Arslan’ın, Kâdı Burhaneddîn’i merkezden uzak tutmak
için Karahisar’a göndermek istemesi, aralarının açılmasına yol açtı. Kâdı
Burhaneddîn, bir süre sonra, Kılıç Arslan’ı ve onun amcası Keyhüsrev’i öldürdü
ve İkinci Mehmed’e nâib oldu. 1381 senesi Ocak ayında ikinci Mehmed’i de
bertaraf ederek, hükümdârlığını îlân etti. Böylece Eretna Devleti sona erdi.
Yarım asra yakın hüküm süren Eretna Devletine âit, Sivas, Tokat, Kayseri ve
havâlisinde bâzı eserler vardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder