Türk milleti! Ebediyete akıp giden her on senede bu büyük millet bayramını, daha büyük
sereflerle, saadetlere huzur ve refah içinde kutlamanı gönülden dilerim. Ne Mutlu Türküm
Diyene...”1
Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanından itibaren geçen on yıl Cumhuriyet tarihimizin en önemli
ve kritik dönemi idi. Bu dönem, Türkiye’de, Atatürk önderliginde bir yenilesme ve Türk
ulusuna yeni bir kimlik kazandırmak çabasının yogunlastıgı bir süreç olmustur. Öte yandan
içerde, savasın kötü etkileri silinmeye çalısırken, bir yandan da rejim karsıtı kisilere karsı
mücadele verilmistir. Dısarda ise, kendi gücüyle varlıgını sürdürebilen saygın bir devlet
olarak tanınabilmek için büyük bir çaba gösterilmistir. Bu çabalar genç Cumhuriyet’in gücünü
zorlamıs, fakat, birlik ve beraberlikle kenetlenmis bir ulusun basaramayacagı bir sey
olmadıgını göstermistir. Bu basarıda en önemli etkenlerden biri ise, ulu önder Atatürk’ün
Türk ulusuna doydugu sonsuz güven ve yılmadan sürdürdügü inkılap hareketleridir.
Bununla beraber, bazı çevrelerde Cumhuriyet’in ilk on yılı, yeni rejimin devam edip
etmeyecegi sorusunun gündemde oldugu bir dönemdi. Türkiye’de Cumhuriyet’in sürekli
olmayacagı kuskusu bazı yabancı devlet adamlarının düsüncelerinde canlılıgını korumakta
idi. Nitekim smet Pasa, Lozan Konferansı ile ilgili anılarında bu konuda sunları söylemistir;
“Güçlügü hatırlamak için size söylüyorum. Orada (Lozan Konferansı’nda) bir aksam, ngiliz
delegesi Lord Curzon, yanında Amerika delegesi varken bana söyle dedi;
- Aylardan beri müzakere ediyoruz. Arzu ettiklerimizin hiç birini alamıyoruz. Vermiyorsunuz,
anlayıs göstermiyorsunuz. Memnun degiliz sizden. Ama, ne reddederseniz cebimize atıyoruz.
Cebimizde saklıyoruz.
- Memleketiniz haraptır. Yarın geleceksiniz. Bunları tamir ettirmek için, kalkınmak için
yardım isteyeceksiniz. O zaman, bu cebimize koyduklarından her birini birer birer çıkarıp size
verecegim...
Ben cevap verdim:
- Çok emekle bu neticeye varmısızdır. Sartlarımız Milletimize göre haklıdır. Bunları alalım.
Siz simdi verin.. Sonra gelirsek, istediginizi yapı...” 2
Yenilesme çabalarının yogunlastıgı ilk on yılın sonuna kadar genç Cumhuriyet’in devamlılıgı
konusunda var olan kuskunun dagıldıgı söylenemez. Bu nedenle, Atatürk Türkiye’sinde,
Cumhuriyet’in ve devletin varlıgını sonsuza kadar sürdürebilmesi, güçlü temellere
oturtulmasını gerekli kılmıstır. Bu temeller öyle saglam atılmalıdır ki bir daha eskiye dönüs
mümkün olmasın ve bütün kuskular dagılabilsin.
Gerçekten, 1923’de devralınan, uzun süren savaslar nedeniyle harap olmus, kaynakları
kurtulmus, nüfusu azalmıs yokluklar içindeki Türkiye ile 1933’de hukuk ve egitim sistemini,
teknolojisini, sanayisini, tarımını ve ticaretini degistiren ve gelistiren Türkiye arasında büyük
fark vardı. Cumhuriyet’in ilanı ile baslayan ve birbiri arkasından getirilen yeniliklerin Türk
devlet ve toplum düzeninde on yıl sonunda bu önemli degisikligi yaratması, uygulayıcıların
kararlılıgının yanısıra, Türk toplumu tarafından benimsenip sahip çıkmasıyla mümkün
olabilmistir. Bu gelismeler Cumhuriyet ve inkılaplarla getirilen yeni düzenin sürekli olacagı
düsüncesine kuvvet kazandırmıstır.
Buna ragmen Atatürk’e göre bu yapılanlar asla yeterli degildi. Onuncu Yıl Nutku’nda
“Yurdumuzu dünyanın en mamur ve medeni milletler seviyesine çıkaracagı” sözleriyle Türk
inkılabının çagdaslasmaya yönelik hedefini gösteriyordu. Onuncu Yıl Marsı’nda da nüfusun
On yılda on bes milyona varması ve ülkenin dört bir yanının demir aglarla örülmesi övünerek
anlatılıyordu.
Yogun çabalarla geçen ve bir varolus mücadelesinin verildigi bu kritik dönemin sonunda
“Cumhuriyet’in Onuncu Yılı” görülmemis güzellikte ve coskulu kutlanması ona çok farklı ve
özel bir anlam kazandırmıstır
A- KUTLAMA HAZIRLIKLARI
Cumhuriyet’in onuncu yılı kutlamalarının benzersiz bir sekilde gerçeklesmesi ve duyulan
gururun herkesçe paylasılmasının ancak devletin bütün hazırlıkları üzerine alması ile mümkün
olacagı düsünülmüs ve konu devlet düzeyinde ele alınmıstır. Bu nedenle hükümetin
çalısmalarını eksiksiz yürütebilmesi için 11 Haziran 1933 tarihinde “Cumhuriyet’in lanının
Onuncu Yıl Dönümü Kutlama Kanunu”3 adı altında bir kanun çıkarılmıstır. Çalısmalar
ilerledikçe bunu diger kanun ve kararnameler izlemistir. Kutlama isini çıkardıgı kanun ve
kararnamelerle yürütmesi, Devletin Cumhuriyet’in onuncu yıl kutlamalarına verdigi önemin
en büyük kanıtı olmustur.
Onuncu yıl kutlamalarının ülke genelinde, köylere, varıncaya kadar kutlanması
hedeflenmistir. Bu amaçla isi merkezde yürütecek olan basbakanlıga baglı olmak üzere
C.H.F’sı Umumi Katibi Kütahya Milletvekili Recep (Peker) Bey’in baskanlıgında, C.H.F’sı
Umumi katibi Erzurum Milletvekili Nafi Atuf ile Milli Müdafaa, Dahiliye ve Maarif Vekilleri
Müstesarlarından olusan “Kutlama Yüksek Komisyonu”4 kurulmus ve 15 Temmuz 1933
tarihinde ilk toplantısını yapmıstır. Ayrıca, Kutlama Yüksek Komisyonu’na baglı olmak üzere
il ve ilçelerde de “Komite” ve “Heyetler”5 olusturularak çalısmalar sürdürülmüstür. Bütün bu
çalısmalar için 1933 mali yılı bütçesinden 50000 TL. gibi önemli bir miktarda kaynak
ayrılmıstır. Yapılan harcamalarda merkezde Ankara Vilayet Komitesi, illerde ve kazalarda l
ve Kaza Komiteleri yetkili kılınmıstır
B - KUTLAMA TÖREN VE ETK NL KLER
Cumhuriyet’in ilk on yıldaki gelisimin getirdigi güzelliklerin ve mutlulugun heyecanını
herkese duyuracak bir sekilde ve degerde olması için, kutlamaların çok sesli hareketli, renkli
ve anlamlı olması için gösterilen çabalar ona farklı özellik vermekte idi.
Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Dönümü için baslayan çalısmalar çerçevesinde, kısa sürede ve
eldeki olanaklarla, çok özel ve anlamlı bir biçimde kutlanması amacıyla çesitli etkinlikler
düzenlenmistir. 1930’lu yıllar Türk nkılabı’nın toplumun tabanına benimsetme çalısmalarına
hız verildigi yıllar olmustur. Bunun doruga “ulastıgı Cumhuriyet’in Onuncu yılında sergilerle,
konferanslarla halk kürsüleri ve afislerle halkın Cumhuriyet’in degerlerini ve nkıbalın
getirdiklerini anlaması hedefi agırlık kazanmıstır.
Bu amaçla 19 Ekim 1933 tarihli ve 2319 sayılı ek bir yasa ile, Yüksek Komisyon’un davetlisi
olarak gelen 200 konugun Devlet Demiryollarından ücretsiz seyahat etmelerine olanak
tanınmıstır. Ayrıca, stanbul’da bastırılmıs olup “ nkılap” ve “Bagımsızlık”ı anlatan ve
agırlıgı on tona kadar yayınların Devlet Demiryolları tarafından Ankara’ya ücretsiz olarak
tasınması için karar alınmıstır.
Cumhuriyet’in Onuncu yılı kutlamaları bazı özellikleriyle de bir örnek olma özelligini
tasımıstır. En önemli özelliklerinden biri, bu bayramın üç gün, ve gündüz tören ve senliklerle
kutlanmasıdır.
Ayrıca, O yıla kadar Cumhuriyet Bayramları merkezlerde kutlanırkan Onuncu Yıl kutlamaları
köyleri de içine aldıgından bütün yurdu saran cosku ve heyecan dalgası yaratmıstır. Öncelikle
hazırlanan “Köy Kutlama Programı” çerçevesinde üç gün boyunca köylerde konferans
verilmis ve tiyatro gösterileri düzenlenmistir. Kutlama Yüksek Komisyonu tarafından
hazırlanan ve “Köylülere Konferans” adını tasıyan kitapçıklar köylere dagıtılmıstır.
Cumhuriyet’in Onuncu Yıl kutlamaları çerçevesinde 29 Ekim 1933 tarihinden itibaren Yurt
adında köylüye yönelik gazete çıkarılmaya baslandı. Yurt gazetesinin ilk sayısı CHF dare
Heyeti’ne ve bölgelerindeki her köye ikiser tane olmak üzere parasız olarak köylere
dagıtılmıstır.
Bayram süresince, köylerde yasayan ve Köy Komitesi’nce seçilen köylü vatandaslar, kentde
konuk edilip agırlanmıslardır. Bunlardan bazıları törenlerde katılımcı olarak yer almıslardır.
Örnegin Ankara’da 600 yaya ve 1000 atlı olmak üzere 1600 köylünün konuk edilmesi için
Ankara’daki bütün ilkokullar 17 Ekim 1933 tarihinden itibaren 20 gün süreyle tatil
edilmistir.9 Bu durumun o zamana kadar varlıgını koruyan köylü-kentli arasındaki uçurumu
kapatmaya yönelik bir davranıs oldugu gibi, Cumhuruyet’in onlara verdigi “efendi”ligin
sözde kalmadıgını göstermekte idi.
Bu arada köylü konukların yanı sıra, yabancı konuklar da Ankara’ya gelmislerdir. Bunlar
arasında önemli bir yeri olan Sovyet Heyet’inde Heyet baskanı Sovyet Harbiye Komiseri
Vorolisof, Kızılordu Süvari Umumi Müfettisi Budiyyeni, Muarif Komiser Muavini
Krijanisvki ile çesitli üst düzey yöneticileri ve gazeteciler olmak üzere 26 Ekim’de
yurdumuza gelmislerdi. Ayrıca, Ankara’da yapılacak, tören sırasında bayram uçuslarına
katılmak üzere Rus Hükümeti adına ordumuza hediye edilen uçakları getiren Bir Sovyet
Heyeti de yurdumuza gelmislerdir. Bu sırada Balkanlarda kurulması düsünülen pakt için Türkiye’nin iyi iliskiler kurmaya özen
gösterdigi Yunanistan’da, Yunan Hükümeti’ni temsilen Hava Kuvvetleri Kumandanı General
Adamidis baskanlıgında bir heyeti Ankara’ya göndermistir. 12
Aynı tarihlerde CHF’nin dolayısıyla da Cumhuriyet yönetiminin resmi yayın organı olan
Hakimiyeti Milliye gazetesi köylere daha ucuza satılmaya baslanmıstır. Posta kutusu bulunan
köylere gönderilecek Hakimiyeti Milliye’nin yıllık abone bedeli 17 liradan 9 liraya
indirilmistir (%47.1) 13
Cumhuriyet’in 10.yılı kutlama programı çerçevesinde 20000 civarındaki köye CHF tarafından
Türk bayragı ve Altı oklu CHF bayragı gönderilmistir.
Bunların dısında hazırlık çalısmaları arasında yayın etkinliklerinin de önemli bir yeri vardır.
Cumhuriyet’in ilanı ile birlikte Türk devlet ve toplum hayatında baslayan gelismenin ilk on
yılda aldıgı yolu anlatabilmek için, Kutlama Yüksek Komisyonu tarafından “Rehber Kitap”
hazırlanmıs ve bütün yurttaki kurum ve kuruluslara dagıtılmıstır15 Toplam sayfa sayısı 2155
olan Rehber Kitap içinde ayrıca, 2 harita ve 46 grafik yer almıstır. Komisyon bu kitabın Yurt
dısında, Türkiye hakkında en dogru bilgiyi edinmek için basvuru kitabı olarak
degerlendirilecegini düsünerek kitaptan Fransızca özetler çıkararak Anadolu Ajansı
aracılıgıyla dünya basınına göndermistir.16
Bayram süresince, meydanları ve duvarları süslemek üzere Yüksek komisyon tarafından
hazırlanan 25 resimli ve yazılı afis serisinin her birinden 8 bin adet Ankara’da bastırıldıktan
sonra bütün yurda dagıtımı yapılmıstır.17 Kutlama Yüksek Komisyonu, ülkenin bütün fikir ve
sanat çevrelerini göreve çagırarak, inkılabın yüksek anlamını ve ilk on yıldaki atılımları anlatacak söylev, piyes ve siirlerin yazılmasını istemistir. Bu amaçla yazılan bütün
eserlerindende posta ücreti alınmamıstır.18
Cumhuriyet’in Onuncu yıl dönemine özgü olmak üzere, topçu kıtası bulunan yerlerde ve
donanmanın belirli gemilerinden Cumhuriyet’in Büyük Millet Meclisi’ne kabul edildigi 29
Ekim günü saat 20.30 da 101 adet top artısı yapılmıstır.
Onuncu Yıl Kutlamalarında, ilgi çeken diger bir özellik de, bayram süresince evlerin,
sokakların, binaların, caddelerin ve meydanların bayraklarla, afislerle ve taklarla süslenmesi
ve geceleri evler ile binaların ampullerle veya fenerlerle aydınlatılmıs olmasıdır.
lginç bir özelliklede, bu bayramda yurdun her yanında bayram törenlerinin yapıldıgı bütün
meydanlara “Cumhuriyet’in Meydanı” adını verilmesidir. Ayrıca, “Toprak Alma Töreni” adı
altında yapılan anlamlı bir törenle de meydanlardan alınan toprakların birlik ve beraberlerin
bir sembolü olarak Ankara’ya gönderilmesidir.19
Bu bayramda, sehirlerin önemli meydanlarında “Halk kürsüleri”nin kurulması dikkat
çekicidir. Bu kürsülerde ismini daha önce il Kutlama komisyonu’na yazdıran kisiler
Cumhuriyet ve nkılap konularında konferanslar vermislerdir.
Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Dönümü Kutlaması nedeniyle stanbul Üniversitesinde
Cumhuriyet ve nkılaplarımız konulu halka açık konferanslar verilmistir. Halkın
Konferanslara ilgisini çekebilmek için günlük gazetelere verilen ilanlarla duyum yapılmıstır.
Öte yandan, Cumhuriyet’in Onuncu Yılı, Üniversite’de inkılaplara yönelik çalısmaların
basladıgı yıl olması nedeniyle özel bir öneme sahiptir. Çünkü, 1933 yılında yapılan Üniversite
reformu içinde 21 Haziran 1933 yılında stanbul Üniversite’sinde bir “ nkılap Enstitüsü”nün
kuruldugu ve nkılabımızın ekonomik,sosyal ve hukuki temellerinin ögrenciye ders olarak
okutulmak üzere çalısmalara baslandıgı yıldır. Bu nedenle, Üniversite’de baslayan Onuncu yıl
ile ilgili konferanslar bu alanda bir ön çalısma olmustur.
Kutlama Yüksek Komisyonu yabancı ülkelerdeki radyo gazeteler gibi yayın organlarından
yararlanarak yeni Türkiye’yi bütün dünyaya anlatabilmek amacıyla girisimlerde bulunmustur.
Bu girisimlerin sonunda bazı yabancı dergiler olaganüstü ekler çıkarmıslardır. Ayrıca, basta
Bükres olmak üzere, Vasington, Peste, Varsova, Stocholm, Londra, Kahire, Bern, Lahey
radyolarında özel programlar düzenlenmistir
Sonuç; Bütün bu hazırlıkların sonunda Türkiye, Cumhuriyet’in Onuncu Yıl dönümünü çok
anlamlı ve coskulu kutlanmıstır.Pek çok özellikleri üzerinde toplayan “Onuncu Yıl”
kendisinden sonra gelen kutlamalara örnek teskil etmistir. Onuncu Yıl Kutlamaların en
önemli yönü Cumhuriyet’in kendini tanıtabilmek fırsatını iyi degerlendirebilmis olmasıdır.
Bayramın ilk gününden itibaren Türk halkı Cumhuriyet Bayramı’nı gerek katılımcı gerek
izleyici olarak içten gelen bir sevinç ve gururla kutlarken Cumhuriyet’e olan inancını ve
güvenini göstermistir.
Kaynak: ATATÜRK ARASTIRMA MERKEZ DERG S , Sayı 37, Cilt: XIII, Mart 1997
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder