Altın Orda sağ (Ak Orda/Batu Han Hanedanlığı) ve sol (Gök Orda/Orda Han Hanedanlığı) olmak üzere iki kola ayrılmıştı. Ak Orda, devleti temsil ederken, Gök Orda bölümü de ayrı bir devlet olmayıp devletin aşağı idari kanadını oluşturuyordu. Her iki kanadın da başında Cengizoğulları bulunuyordu. Devletin başındaki hükümdar, “han” unvanını taşırken, hanımının unvanı “hatun” şeklindeydi. Altın Orda’daki en önemli devlet organı ise kurultay idi. Han, hanın eşleri, Gök Orda hanları, han oğulları, kabile beylerinin (tümen beyleri ile bin beyleri) katıldığı kurultaylarda han seçimi, büyük muharebelerin yapımı ve devleti yakından ilgilendiren diğer önemli konular görüşülüyordu. Tümen beyleri ile bin beyleri olan Kıyat, Kongırat, Mangıt, Şirin, Barın ve Secut gibi kabilelerin beyleri (emirleri), ülke yönetiminde, özellikle fetret devirlerinin yaşandığı yıllarda söz sahibi olmuşlardır. İdari teşkilatta önemli bir yere sahip olan vezir hüviyetindeki atalık, yasa ve yargı işlerine bakan yasa emiri ve defterdarlar (bitikçiler) da kurultaylara katılıyorlardı.
Altın Orda ordusu ise geleneksel Türk teşkilatındaki onlu sisteme göre düzenlenmiş tümenler ve binliklerden meydana geliyordu. Hanlar, kabile taksimat sistemini bütün Altın Orda Devleti için benimsemiş ve ülkeyi “yurt”lara bölmüşlerdir. Yaylak, kışlak, otlaklardan oluşan bu yurtların gerek sınırları, gerekse de yöneticileri han tarafından belirleniyordu. Buna göre de hanlar başbuğların, başbuğlar tümen beylerinin, tümen beyleri bin beylerinin, bin beyleri yüz beylerinin, yüz beyleri de on beylerin yurtlarını tayin ediyorlardı. Yurt sahibi, gerektiği zaman yurdun ölçülerine göre tamamen teçhiz edilmiş belirli asker sayısı gönderecek, yine yurdun ölçülerine göre vergi ödeyecekti. Bunun yanında yurtlar babadan oğula geçebilecek şekilde ırsî mülkiyet değildi.
Altın Orda’da en gelişmiş müesseselerin başında yam (posta) teşkilatı gelmektedir. Altın Orda da dâhil olmak üzere Cengiz oğullarının hâkim olduğu bütün coğrafyada birer günlük mesafe aralığında posta istasyonları kurulmuş, bu istasyonlarda devletin resmî postacıları ve devletin elçileri için yedek atlar bulundurulmuştur. Bazı posta istasyonlarında yedek atların yanında yedek posta binicilerinin de bulunduğu bilinmektedir. Yam (posta) istasyonlarının masraflarını başlangıçta meskûn yerlerin halkı karşılamakla yükümlü idi. Yam teşkilatının yanı sıra daru- galık teşkilatına da önemli görevler yüklenmiştir. Bu görevlerin en önemlisi vergi toplanmasıydı. Altın Orda ve bağlı coğrafyalardan öşür tertibinde olan ve hasat sonunda, müstahsilin elde ettiği tahılın 1/10 oranında alınan kalan, hayvan sürülerinden 1/100 oranında aynî olarak alınan kopçur, tüccarlardan alınan tamga, ev (veya baca) başına toplanan tütün, Ruslardan alınan dany (haraç, çıkış) vergisi, yam teşkilatının masraflarının karşılanması için toplanan yam (ulag), ulaklara ve seyahat eden devlet görevlilere ve hayvanlarına erzak temini öngören süsün, sabanlık, av parası, köprü parası, ordu parası, koltka (hediye) gibi vergiler toplanmıştır
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder