Hazar-Arap Münasebetleri

Hazarların tarihinde Araplarla olan mücadele önemli bir yer tutar. Bu mücadele yüz yıl kadar sürdü. Neticede Arap ilerleyişi Kafkaslarda durduruldu. Bu olay ile Araplara doğuda da mani olunuyordu. Hazar ülkesine ilk büyük Arap taarruzu Halife Osman zamanında yapıldı. 651-652’de Arap kuvvetleri Derbend’i aşarak Hazar başkenti Belencer’e kadar sokuldularsa da, Hazarlar bunları püskürttüler. Bölgedeki Arap harekâtı Halife I. Velid’in zamanında yarım asır kadar devam etti. Arap kuvvetleri 714’de Derbed’i ele geçirdiler. Fakat İstanbul’u kuşatmak için bölgeden ayrıldıkları zaman Hazarlar tekrar hücuma geçtiler ve Azerbaycan’ın büyük bir kısmına yayıldılar. 722’de Arapların Ermenya valisi Hazar topraklarında büyük başarılar kazandı. Araplar 730 yılında, Hazarların hücumu neticesinde burada tutuna- mayarak Azerbaycan’dan çekilmek zorunda kaldılar. Arapların Hazarlara karşı en büyük zaferi 737 yılında Azerbaycan valisi tarafından sağlandı. Arap hücumları karşısında zor duruma düşen Hazar hakanı barış istemek zorunda kaldı, hatta Müslümanlığı kabul ettiğini bildirdi. Ancak, Arap kuvvetleri geri çekilmesiyle tekrar eski dinine döndü.

Halifelik Emevîlerden Abbasîlere geçince Arap-Hazar mücadelesi yavaşladı. Ermenya valisi Hazar hakanı ile anlaşabilmek için halifenin arzusu gereğince bir Hazar prensesi ile evlendi. Ancak, Hazar hakanı prensesin doğum sırasında ölümünü bahane ederek ordusunu Islâm topraklarına gönderdi. 764 yılında Hazarlar Tiflis’i ele geçirdiler. 799 yılında ise hakanlarının kumandasında Ermenistan’a girdiler. Halife Harun Reşid’in kumandanı Yezid, Hazar hücumunu durdurmayı başardı. Islâm İmparatorluğunun en kudretli devrinde, Hazarların Araplara karşı gösterdiği direniş bu Türk devletinin ne kadar güçlü olduğunu gösterir. İslâm kaynaklarından anlaşıldığına göre bu devlet Çin ve Bizans’la aynı ayarda ve Doğu Avrupa’nın en büyük siyasi kuruluşu idi.