Ortadoğu'ya Yapılan Haçlı Seferleri Kudüs, 1095

Her şey ideallerin en asiliyle, sözde barbar kafirlerin elinde olan kutsal

toprakları kurtarmak arzusuyla başladı. Bununla da bin yıl süren savaşlar ve

bugüne kadar artan bir şiddetle gelen ve tehdit eden, her an patlamaya hazır bir

bomba ortaya çıktı. Ama bu idealizmin arkasında daha pratik ve ticari sebepler

vardı.

Avrupa'dan her yıl binlerce turist bölgeyi ziyaret etmeye gidiyor ve ticareti

canlandırıyorlardı. Avrupalılara ilaveten, yedinci yüzyılda Bizans

İmparatorluğu'ndan Kutsal Toprakları alan Araplar da bölgeyi aynı şekilde

kutsal sayıyorlar, Kudüs'ü Mekke ve Medine'den sonra üçüncü kutsal şehir kabul

ediyorlardı.

11. yüzyılda daha dindar bir görüşe sahip olan Selçuklu Türkleri bölgeye

geldiğinde işler biraz kızışmaya başladı. Artık, ara sıra turistlerin saldırıya

uğradığı oluyor, yeni vergiler ödemek zorunda kalıyorlar, katırları kaçırılıyor ve

cinayetlere kurban gidiyorlardı. Elbette, Avrupa'ya bunların haberi geliyordu.

Yapılan haksızlıklar anlatıla anlatıla abartılı boyutlara varıyordu. Ama aynı

şekilde bir gemi dolusu Müslüman on birinci yüzyıl Paris'ine ya da Londra'sına

gelmiş olsaydı, başlarına neler geleceğini ancak Allah bilir.

Konstantinopolis şehrinin karşı karşıya kaldığı tehlike, endişeyi daha da artırdı. Selçukluların Kudüs'ü almasından bir sene önce, 1071'de Bizans ordusu

Malazgirt Savaşı'nda ağır bir yenilgiye uğramıştı. Sonraki yirmi sene boyunca

Türkler Anadolu'nun içlerine doğru ilerlemişlerdi. Öyle ki artık Konstantinopolis

bile güçlü bir saldırı karşısında teslim olacak gibiydi.

Bizans imparatorları, özellikle papaya mektup yazarak Batı'ya acil yardım

çağrılarında bulunmaya başladılar. Katolik kilisesi ve Bizans İmparatorları

arasındaki ilişki yüzyıllardır gergindi. Aralarındaki en önemli anlaşmazlık

imparatorun papanın üstünlüğünü kabul etmemesiydi. Yaklaşan Selçuklu

tehlikesiyle imparator köşeye sıkıştı ve papayla anlaşmayı kabul etti. Ayrıca,

eğer Konstantinopolis düşerse Avrupa'nın kapılarının açılacağını ve yakında

Orta Avrupa'nın savaş alanına döneceğim söyleyerek ikna etti.

Sonunda, Papa II. Urban, tabii başka nedenlerin de etkisiyle 1095'de harekete

geçti. Bizanslıların öne sürdüğü gibi, şehrin Avrupa savunmasında bir ön cephe

olmasının ne denli önemli olduğunu anladı. Ayrıca ortalıkta boşta gezen çok fazla

zırhlı şövalye vardı ve sadece şiddet kullanmayı biliyorlardı. 11. yüzyıl

Avrupa'sında baş gösteren sıkıntı, bazı açılardan günümüzün kentlerinin başına

bela olan silahlı çetelerin durumuna benziyor, silahsız birçok kişi arada

kalıyordu.

Katliamın önüne geçemeyen papanın aklına bir çözüm yolu geldi. Madem

birbirlerini öldürmelerini engelleyemiyordu, belki de onları kafirlerin üstüne salmak daha akıllıca bir fikirdi. Hıristiyan olmayanları Tanrı adına öldürmek

günah değildi, saldırgan enerjilerini kullanabilirlerdi ve bu arada daha da

önemlisi şiddet başka bir yerde olurdu. Sonunda, Kutsal Toprakları kurtarmanın

çok iyi olacağına ve Tanrının zaferine hizmet edeceğine karar kıldı.

Böylece, II. Urban 1095'de yaptığı ateşli bir konuşmayla Kutsal Toprakları

kurtarmak için Kutsal Savaş ilan ettiğini açıkladı ve o zamana kadar tahmin

edilemeyecek büyüklükteki saldırgan bir kitleyi serbest bıraktı.

11. yüzyılda lojistik destek sağlamadaki en büyük sıkıntı insan toplamak

olduğundan Urban, haçlı seferinin, profesyonel askerlerin yardımıyla iyi

düzenlemiş, yirmi, otuz binden fazla olmayan küçük bir ordudan oluşacağını

sanıyordu. Maalesef birkaç ay içerisinde Keşiş Peter'in yönetiminde neredeyse

yüz bin kadar köylü kendi Halk Haçlı Birliği'yle yola çıktı. Peter, kullandığı düz

bir mantıkla hayli ikna ediciydi; Tanrı'nın basit insanları sevdiği için, Kutsal

Toprakları kurtarma onurunu de kesinlikle onlara bahşedeceğini anlatıyordu.

Bu güruh Macaristan'a girdiği zaman bir kısmı çoktan açlıktan kırılmaya, diğer

kısmı da çapulculuğa başlamıştı. Konstantinopolis'e geldiklerinde imparator, hiç

bekletmeden köylüleri hemen Anadolu'ya gönderdi. Orada kendilerini

beklemekte olan Türkler tarafından da hemen kılıçtan geçirildiler.

İlk haçlı seferi 1097'de Konstantinopolis'e geldiğinde çok korkmuş imparator

Alexius'la karşılaştılar. Yüz bini aşan sayıları ne bir düzenlemeyi, ne de yiyecek

sağlamayı mümkün kılıyordu. İmparator, kendisine sadakat yemini edecek ve

esas amacı doğrultusunda, yani Anadolu'yu geri almak için savaşacak küçük,

profesyonel bir birlik istemişti. Kutsal Topraklar her zaman sadece ideal bir

amaç olmuş, ama bunun başarılabileceğine kimse inanmamıştı. Şimdiyse on

binlerce kavgacı, disiplinsiz şövalyeyle, serflerle ve kibirli prenslerle karşı

karşıya kalmıştı. Bunların çoğu da daha birkaç sene önce Bizanslılara karşı

savaşmışlardı.

Bu kalabalığın eline fırsat geçerse kendi tacını başından alacaklarından korkan

imparator, şehrin kapılarını kapattırdı. Haçlılar da Bizanslılardan hiç

hoşlanmıyorlar ve güçlü olmalarından nefret ediyorlardı. Bu kadar yolu, sadece

bir imparatorun kişisel çıkarları uğruna savaşmak için gelmemişlerdi.

Kutsal Toprakları almak, böylece bütün günahlarını affettirmek ve bu uğurda

ölüp şehit olurlarsa cennete kesin bir gidiş bileti elde etmek istiyorlardı.

Bizanslılar bu yeni orduyu beslerken sıkıntılı bir zaman geçmeye başladı. Haçlı

askerleri bir şekilde çıkar sağlamanın yollarını hızlandırmayı düşünmeye

başladılar. Yüksek amaçları yavaş yavaş arka planda yerini alıyordu. Sefer sözüm ona Bizanslıların yönetiminde bir sonraki bahar başladı. Sonraki iki

sene çok kanlı geçti. İklim ve bölge Fransız, Alman ve İngiliz askerlerine

tamamen yabancı olduğundan büyük sıkıntılar çekildi. Yakıcı sıcaktan ve

savaşlardan adamların en azından üçte ikisi yolda öldü. Sonunda, neredeyse üç

sene sonra hedeflerine, Barış Prensinin Kutsal Şehri olan Kudüs'e vardılar.

Çatışma başladı, surlarda gedikler açıldı. Böylece tarihin en kötü ve en kanlı

katliamlarından biri, şehirdeki hemen hemen herkesin kılıçtan geçirilmesiyle

gerçekleşti. Saldırganlar ruhlarının ebedi kurtuluşla korunduğuna inandıklarından kentin yarısından fazlasının Yahudi ve Hıristiyan olması onları

pek etkilemedi.

Böylece Birinci Haçlı Seferi sona erdi. Çarpışmaların devam etmesine rağmen

seksen yıl boyunca Kutsal Topraklar Haçlı eyaletlerine bölündü. Papanın

planıyla aslında Kutsal Topraklar kurtarılmıştı, ama bu uğurda yüz binlerce

insan canından olmuştu.

Ama bu arada durum giderek kötüleşiyordu. Tarihçiler olayları belli gruplarda

sınıflandırmayı sevdiklerinden daha sonra kitaplarda İkinci Haçlı Seferini,

Üçüncü Haçlı Seferini okuruz. Halbuki hepsi birbiriyle bağlantılı bir sürecin

parçasıdır. Bölgeye, iki yüzyıldan fazla bir süre Haçlı Seferleri yapıldı. Bazıları

gerçek dini duygularla, bazıları da günahlarının affolunması için gidiyordu. Ama

büyük bir kısmını ilgilendiren, toprak ya da elde edecekleri ganimetlerdi.

12. yüzyıl boyunca Fransa'dan, hatta Norveç'ten ve Danimarka'dan bile haçlılar

geldi. İskandinavya'dan gelenlerin çoğu Kudüs'e varabilmek için Rusya

büyüklüğünde yol kat ettiler. Art arda süren saldırıların en ünlüsü, efsanevi

Aslan Yürekli Rişar'ın yürüttüğü Üçüncü Haçlı Seferi'ydi.

Üçüncü Haçlı Seferi, gerçekten de akla yatkın bir sebeple başladı. 1187'de, kendi Müslüman Haçlı Seferi'ni yapan Selahaddin Kudüs'ü Hıristiyanların elinden geri

almıştı. Batılı güçlere yapılan bu hakaret karşısında İngiltere, Fransa ve Kutsal

Roma İmparatorluğu kralları, eski anlaşmazlıklarını bir kenara bırakarak kutsal

seferde bir araya geldiler.

Rişar altı yıldan fazla savaştı. Savunma o kadar kuvvetli ve akıllıcaydı ki, ancak

bir kere Kudüs yakınlarına gelebildiler. Sonunda en iyi şeyi yaparak bir barış

anlaşmasında karar kıldılar. Anlaşmaya göre, Batılı turistler Kutsal Şehir'i

ziyaret edebileceklerdi. Rişar ülkesine geri dönerken yolda bir düşmanı

tarafından pusuya düşürüldü. Aslında İngilizler, Rişar'ı kaçırana teşekkür bile

edebilirlerdi. Çünkü efsanevi olmasının bir nedeni de tahta çıktığından beri

İngiltere'ye ayak basmamasıydı. İngiltere onun için dipsiz bir para kuyusu ve

asil amaçlarını gerçekleştirmek için adam yollayan bir yerdi.

Sonunda ülke iflas etti ve kendisi için istenilen fidyeyle daha büyük bir maddi

sorun yarattı. İşin en garibi, John kardeşini kurtarmaya çalışırken ülkenin kötü

bir durumda olmasının tüm suçu onun omuzlarına yükleniyordu. Rişar ülkesine

döndüğünde, yeni bir ordu hazırlıklarına girişerek ülkeyi daha da fazla borca

soktu. Sonra da eski müttefiki Fransa'ya saldırdı ve kısa bir süre içinde orada

öldürüldü. John, hükümdarlığı boyunca yapılan zararı onarmakla uğraştı ve

daha da kötü bir üne sahip oldu.

Haçlı Seferleri hala devam ediyordu. Bir sonraki yüzyılda bir düzineden fazla

sefer düzenlendi; bunların arasında en yıkıcı olanı Dördüncü Haçlı Seferi'dir.

Fransa'dan yola çıkan ordu Venedik'te ulaşım aracı ararken yine tarihte

görülmemiş bir "iyi fikir" bulundu. Diplomatik zekalarıyla ünlü Venedikliler,

Fransızları Kutsal Topraklara götürmeden önce kendi çıkarları için Zara'yı

(bugünkü Zadar) Macaristan'dan geri almak için ücretli asker olarak kiralamak

istediler.

Fransızlar bu anlaşmayı kabul ettiler. Zara geri alındı ve yağma edildi. Bunun

sonucunda Papa tüm orduyu aforoz etti. Ondan sonra her şey kötüye gitmeye

başladı. Venedikliler, kiralık ordularına şimdi de Bizans'taki zenginlikleri

anlatmaya başladılar. Bizans İmparatoru'nun tahttan indirilen bir akrabasına

yardım etmek amacının arkasına sığınan Haçlılar Konstantinopolis'e girdiler.

Şehri yakıp yıktılar, yağmaladılar ve nüfusun hatırı sayılır bir bölümünü

katlettiler. Sonra da tahta kukla bir imparator oturttular.

Haçlıların esas amacı olan Konstantinopolis'i Türklere karşı korumak tamamen

bırakılmıştı ve bu hain saldırının Avrupa'ya da zararı çok büyük oldu. Sonunda,

eski Bizans İmparatorluğu ailesi yavaş yavaş bu kadim şehrin tahtına tekrar

geçti, ama artık eski güç ve pırıltının sadece gölgesi vardı. İmparatorluğun

çöküşü ise baştakilerin o andan itibaren takındığı tutum yüzünden hızlandı.

Dördüncü haçlı ordusu savaştan elde ettikleriyle geri döndü. On yıl sonra papa

tekrar denedi. Bu ordu Mısır'da bir saldırı üssü oluşturmaya çalıştı. Bu, sıradışı

bir plandı ve sonunda Nil deltasının salgın hastalıklarla dolu ortamında

gerçekleşmesi mümkün olmadı. Ama yine de çaba gösterildi. 1260'larda bölge Moğol istilasına uğradığında

savaşçı olarak yetiştirilen kölelerden gelen bir hanedan, Memlükler Mısır'ı

yönetiyordu. Kendi aralarındaki anlaşmazlıklar yüzünden haçlılarla işbirliği

yapma eğilimindeydiler. İki taraf da yakında oraya ulaşması beklenen Moğollara

karşı haçlılarla birleşmek istiyordu. Ancak buna gerek kalmadı çünkü Moğollar

Kudüs'ü geçtikten sonra geri çekildiler.

En korkunç haçlı seferlerinden biri çocukların katıldığı haçlı seferiydi.

Avrupa'nın ortaçağdaki şehirleri yetim ve öksüz çocuklarla doluydu. Bazı

insanlar, yetişkinlerin yapamadıklarını, çocukların yapacaklarına inanıyordu.

Çünkü günahsız oldukları için, kutsal topraklara ilerlerken tanrı onları

koruyacaktı. Binlerce Avrupalı çocuk yollara döküldü. Yol boyunca hayatta

kalmak için de dileniyor ve hırsızlık yapıyorlardı.

Kilise çocukları vazgeçirmek için çaba gösterdiyse de masum bir şekilde

kendilerini ortaya atmalarına hiçbir şey engel olamadı. İtalya kıyılarına ulaşan

çocuklar toplandı ve liderler gemi sahipleriyle çocukları kutsal topraklara

götürmeleri için anlaştı. Ama bu çocukların hepsi gemilere yüklenip Kuzey

Afrika'ya götürüldü. Orada da köle olarak satıldı.

Haçlı seferlerinden birinde ise Fransa'nın dışına bile çıkılamadı. Fransız kralı

papayla işbirliği yapıp ülkenin güneyinde yaşayan Albigenlere karşı bir kutsal

savaş ilan etti. Kuzeyde yaşayan binlerce Fransız asilzadesi de bu savaşa katıldı.

Oluşturulan güç Provence bölgesine girdi ve Albigen olanları da olmayanları da

öldürdü ve topraklarını ellerinden aldı.

Haçlı ruhu sonunda 14. yüzyılda, Kudüs'ün Memlûk ve Osmanlı saldırılarına

karşı koyamayıp düşmesiyle son buldu, yüzyıl savaşları, İtalyan şehir

devletlerinin anlaşmazlıkları ve Büyük Salgın Haçlı Seferlerini bitirdi. Sonuç

korkunçtu. Bizans İmparatorluğu darmadağın oldu. Yüz binlerce insan öldü ve

Müslümanlar Avrupalıları mutlaka püskürtülmesi gereken işgalciler olarak

görmeyi öğrendi. Savaş ve özgürleşmenin ardındaki olumlu fikirler her zamanki gibi hırsa, idealizm çılgınlığına, dinsel bir nefrete; zalim ve uzun bir acıya

dönüştü.